***4
گفتار اول : آشنایی با سابقه دیوان عدالت اداری و تشکیلات آن
الف ) سابقه تاریخی
1- پس از تلاش و کوششهای فراوان جمع زیادی از حقوقدانان پیش از انقلاب اسلامی درسال 1339، قانون تاسیس شورای دولتی از تصویب کمیسیونهای مجلسین گذشت. اما دولتهای وقت علیرغم اینکه اختیار مطلق در انتخاب اعضای این شورا داشتند، هرگز آن را تاسیس نکردند.
2- سپس از انقلاب اسلامی ضرورت تشکیل دیوان عدالت اداری در قانون اساسی متبلور گردید.
اصل 170 قانون اساسی مقرر میدارد: «قضات دادگاهها مکلفند از اجرای تصویب نامهها و آیین نامههای خلاف احکام اسلامی و مغایر با قوانین یا خارج از حدود اختیارات قوه مجریه خودداری کنند و همه کس میتواند ابطال این قبیل مصوبات را از دیوان بخواهد»
***5
اصل 173 نیز اضافه مینماید : «به منظور رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات مردم از واحدهای دولتی و مسئولین آنها و مصوبات دولتی، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر قوه قضائیه تاسیس میشود که حدود صلاحیت و اختیارات آن را قانون تعیین میکند»
3- در تاریخ 4/11/1360 مجلس شورای اسلامی با حضور شورای نگهبان قانون دیوان عدالت اداری را در 25 ماده به تصویب رساند که این قانون در سالهای 1372و 1378 اصلاحات و الحاقاتی داشته است.
ماده 23 این قانون مقرر میداشت که آئین نامههای مربوط به قانون مزبور را هیئت عمومی دیوان تنظیم و پس از تصویب قوه قضائیه به مورد اجرا گذاشته خواهد شد. بر همین اساس در سال 1362، آئین دادرسی دیوان در 51 ماده تصویب و در سال 1379 مورد اصلاح قرر گرفت.
***6
4- در تاریخ 9/3/1385 قانون جدید دیوان عدالت اداری در 49 ماده به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و پس از اختلاف با شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحتی نظام مواد 13 و بند (1) ماده 19 آن را اصلاح و در تاریخ 25/9/1385 تایید و در تاریخ 30/10/85 در روزنامه رسمی منتشر و از تاریخ 15/11/85 به مرحله اجرا درآمده است بر اساس ماده 48 این قانون مقرر شد قوه قضائیه ظرف 6 ماده لایحه آئین دادرسی دیوان را تهیه و تقدیم مجلس نماید که این اقدام صورت گرفته ولیکن تاکنون در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار نگرفته است. لیکن در این ماده تاکید گردیده است که تا زمان تصویب آئین دادرسی، بر طبق این قانون و قوانین سابق عمل میشود.
***7
•ب ) تشکیلات دیوان
رئیس محل دیوان که از سوی رئیس قوه قضائیه منصوب میگردد. که دارای تعدادی معاون و مشاور میباشد. و رئیس شعبه اول نیز میباشد.
شعب بدوی متشکل از یک رئیس و دو مستشار
شعب تشخیص متشکل از یک رئیس و چهار مستشار
هیأت عمومی دیوان متشکل از حداقل دو سوم قضات دیوان به ریاست رئیس دیوان
اجرای احکام متشکل از تعدادی دادرس زیر نظر رئیس دیوان یا یکی از معاونان
شرایط قضات دیوان : 15 سال سابقه کار قضایی یا و کسانیکه مدرک دکترا یا کارشناسی ارشد دارند با 10 سال سابقه قضایی