***2
عوامل اقلیمی
یک امر کلی که تقریباً در رابطه با کلیه ساختارهای سنتی ایران صدق میکند، همگونی آنها و محیط مسکونی با عوامل اقلیمی است. این مطلب را درسواحل دریای خزر، کرانه خلیج فارس و دریای عمان، دامنه قلل مرتفع و حاشیه کویر مرکزی میتوان به وضوح مشاهده نمود. بافت شهری، فرم بنا و نوع مصالح در هر یک از این مناطق در تطبیق کامل با شرایط اقلیمی میباشند.
عواملی که بر شرایط اقلیمی یک منطقه تأثیر میگذارد شامل زاویه تابش خورشید، عرض جغرافیایی یعنی دوری یا نزدیکی از خط استوا، شدت جریان و جهت بادهای فصلی، وجود آب،رطوبت گیاه در منطقه و بالاخره ارتفاع از سطح دریا و ناهمواری های سطح زمین است که در اینجا اهمیت هر یک توضیح داده خواهد شد.
***3
خورشید
کره زمین دارای محور دوران ثابتی است که نسبت به خط عمود بر صفحه گردش زمین به دور خورشید ْ5/23 درجه انحراف دارد. از آنجائیکه این انحراف محور، نقاط مختلفی از کره زمین را در فصول مختلف مقابل خورشید قرار میدهد، لذا حرارت و آب و هوای کره زمین درهر منطقه بنابر زاویه تابش خورشید نسبت به زمین فرق میکند و این مطلب باعث ایجاد فصول مختلف در هر ناحیه از کره ارض میشود. (شکل 1)
***4
در اول دیماه نقطه جنوبی محور یعنی قطب جنوب رو به خورشید است و نیمکره جنوبی در فصل تابستان قرار میگیرد. در اول فروردین و اول مهرماه نقاط جنوبی و شمالی محور نسبت به خورشید به صورت موازی قرار میگیرند و شب و روز در هر دو نیمکره مساوی هستند. یعنی دوازده ساعت روز و دوازده ساعت شب میباشد. در این حالت هر دو نیمکره نسبت به خورشید اعتدال قرار دارند که یکی در «اعتدال بهاری» و دیگری در «اعتدال پائیزی» است. دراول تیرماه نقطه شمالی محور یعنی قطب شمال رو به خورشید است و نیمکره شمالی در فصل تابستان و نیمکره جنوبی در فصل زمستان میباشد که اولی را «انقلاب تابستانی» و دومی را «انقلاب زمستانی» گویند.
***6
به دلیل انحراف محور زمین، زاویه تابش آفتاب نسبت به زمین و همچنین مکان طلوع و غروب آفتاب در فصول مختلف فرق میکند. (شکل 2) به عنوان مثال در شهر تهران آفتاب در زمستان از سمت جنوب شرقی طلوع و در جنوب غربی غروب میکند. جهت مشخص نمودن موقعیت خورشید در ساعات مختلف روز و فصول گوناگون، باید زاویه تابش و جهت تابش آفتاب مشخص باشد.
زاویه تابش: زاویهای است که شعاع تابش خورشید با سطح افق میسازد (از صفر تا نود درجه)
جهت تابش: زاویهای است که تصویر شعاع تابش خورشید بر روی زمین با خط شمال و جنوب میسازد. شمال صفر درجه و جنوب صد و هشتاد درجه در نظر گرفته شده است (شکل 2-1).
زاویه تابش آفتاب در زمستان کمتر و در تابستان بیشتر است. برای شهر تهران که در نیمکره شمالی واقع شده، زاویه تابش آفتاب هنگام ظهر در ماههای مختلف سال مطابق جدول 1 میباشد.