***2
مقدمه
این برج‌ها در یک کیلومتری روستای حصار ارمنی از توابع خرقان غربی و در 32 کیلومتری قزوین همدان به صورت دو برج شکوهمند آجری با فاصله 29 متر از یکدیگر خودنمایی می‌کند.
برج شرقی به ارتفاع تقریب 15 متر و قطر 11 متر، با طرحی هشت ضلعی و ستون‌های مدور در هر گوشه بر پایه‌ای از سنگ بنا شده است. ضخامت دیواره‌های برج به 60 سانتیمتر می‌رسد که بر روی آجرهای ساده زیرین، پوششی تزئینی از آجر با ضخامت 21 سانتیمتر بکار رفته است.
دو پلکان مارپیچ که در ستون‌های مدور واقع شده است با 22 پله به غلام گردشی مابین دو پوش گنبد می‌پیوندد. برج‌های خرقان از بسیاری جهات به یکدیگر شباهت دارند، اما برج شرقی، قدیمی‌تر از برج غربی‌است.
***3
برج های خرقان در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یک دیگر قرار گرفته اند و از بسیاری جهات با هم شیاهت دارند اما برج شرقی، قدیمی تر از برج غربی است. بنای برج شرقی: دارای نقشه هشت ضلعی با ستون های مدور در هشت گوشه است که قسمت ازاره آن در سال 1347 ه.ش. تعمیر و مرمت گردیده است. تمامی بنا به ضخامت 60 سانتی متر با آجرهای ساده به ابعاد 5*19*19 سانتی متر یا 5*20*20 سانتی متر ساخته شده، سپس روی آن پوششی تزئینی با آجر به ضخامت 21 سانتی متر اجرا شده است. قطر ستون های مدور گوشه های بنا، به جز دو تای آن ها که راه پله مارپیچ منتهی به بام را در بر می گیرند، همگی یکسان است. برای رسیدن به راه پله ها باید از در مستطیل شکل کوتاهی که در داخل اتاق مقبره قرار دارد، گذشت. تعداد پله های هر راه پله 22 عدد است. با توجه به ویژگی های تاریخی بنای برج، می توان گفت که در میان گنبد های دو پوسته ای که پوسته دوم آن ها مخروطی شکل نیست، این بنا نخستین گنبد دو پوسته قرن پنجم هجری به شمار می رود و از این نظر حایز اهمیت است.
***3
برج های خرقان در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یک دیگر قرار گرفته اند و از بسیاری جهات با هم شیاهت دارند اما برج شرقی، قدیمی تر از برج غربی است. بنای برج شرقی: دارای نقشه هشت ضلعی با ستون های مدور در هشت گوشه است که قسمت ازاره آن در سال 1347 ه.ش. تعمیر و مرمت گردیده است. تمامی بنا به ضخامت 60 سانتی متر با آجرهای ساده به ابعاد 5*19*19 سانتی متر یا 5*20*20 سانتی متر ساخته شده، سپس روی آن پوششی تزئینی با آجر به ضخامت 21 سانتی متر اجرا شده است. قطر ستون های مدور گوشه های بنا، به جز دو تای آن ها که راه پله مارپیچ منتهی به بام را در بر می گیرند، همگی یکسان است. برای رسیدن به راه پله ها باید از در مستطیل شکل کوتاهی که در داخل اتاق مقبره قرار دارد، گذشت. تعداد پله های هر راه پله 22 عدد است. با توجه به ویژگی های تاریخی بنای برج، می توان گفت که در میان گنبد های دو پوسته ای که پوسته دوم آن ها مخروطی شکل نیست، این بنا نخستین گنبد دو پوسته قرن پنجم هجری به شمار می رود و از این نظر حایز اهمیت است.
***4
نمای خارجی بنای برج به تمامی از آجر های تزئینی است. وجود همین نمای آجری است که منظر برج را به صورت یکی از زیباترین و چشم گیرترین آثار معماری قرن پنجحم ایران در آورده است. این تزئینات، بر روی ساقه گنبد و ضلع های هشت گانه صورت گرفته است. قاب سازی های تزئینی داخل طاق نماهای ضلع های هشت گانه هر یک دارای طرح و نقش خاصی هستند که هیچ یک با دیگری یکسان نیست. تنها در سه ضلع بنا، طرزچینی به صورت برجسته ای انجام گرفته است. این شیوه کار، با نقشی که برای اجرا انتخاب گردیده است نیز انطباق دارد.
ضلع سردر ورودی برج، تزئین بیش تری در بر دارد. در این محل، تزئینات خاصی که عبارت از کتیبه ای دو خطی است، وجود دارد. مضمون دو خط کتیبه مزبور عبارت است از: " به تاریخ سنه ستین و اربعمائه ( 460 ) عمل محمد بن مکر الزنجانی القبه " بنای برج غربی: از نظر طرح و نقشه به بنای قدیمی تر بسیار شباهت دارد. نقشه آن نیز هشت ضلعی است و در گوشه ها، ستون های مدور کار گذاشته شده است. در این اثر، ارتفاع ستون ها کمی بیش تر از اثر قبلی است و تا روی ساقه گنبد ادامه یافته است و چنین می نماید که به یک کلاهک گنبدی شکل ختم می شده اند. در این بنا، معمار به جای دو راه پله مارپیچی، یک راه پله ساخته است.
***5
در بالای ستونی که راه پله مارپیچی درون آن ساخته شده است، پنجره ای مستطیل شکل با قوس جناغی در پوشش خارجی قرار دارد تا نور لازم را در مسیر راه پله تامین سازد. در این برج، معماری ضمن راعایت ابعاد برج قبلی، حدود 55 سانتی متر به ارتفاع آن افزوده تا حالت کشیده تری به بنا ببخشد. گنبد خارجی آن – مانند بنای قبلی – دارای رگه های برجسته آجری است. وضع در وردی برج، موید این است که در دوره های بعد، بنا دچار دستکاری شده و تغییراتی در آن یافته و از تزئینات آن کاسته شده است. از نظر تزئینی، بنای مزبور در مقایسه با برج قدیمی، اختلاف های قابل ملاحظه ای را نشان می دهد که بیش تر مربوط به نماسازی ضلع های و سردر ورودی است.
در قسمت ساقه گنبد، از همان شیوه برج قدیمی الهام گرفته شده است چنان که قسمت بالای ساقه را دور تا دور هشت حاشیه پهن با نقش های هندسی و پیچ در پیچ بسیار زیبا فراگرفته است و سپس در زیر آن، یک حاشیه باریک کتیبه قرار دارد. نماسازی تزئینی ضلع های هشت گانه برج به این صورت انجام گرفته است که متصل به ستون های مدور از پایین تا بالا، یک حاشیه کم عرض آجر چینی شده و در واقع برای هر ضلع، یک چارچوپ به وجود آمده است. سپس مماس به آن، ستونچه های تزئینی باریک آجری تا نیمه ارتفاع هر ضلع بالا رفته اند که بر وری طرح قوس مانند تیزه داری را مانند برج اول حمل می کنند. حاشیه این قوس های تزئینی در همه ضلع های، جز دو ضلع، مانند برج اول ساده است. در ضلع های دوم و هشتم، این حاشیه با آجرکاری برجسته ظزیفی تزئین شده است. ضلع های هشت گانه در جهت طول به دو بخش و به نحو جالبی تقسیم شده اند. چنان که در وسط، یک رگه آجری برجسته سراسری به وجود آمده و در زیر آن، سه طرح طاق نمای تزئینی شکنجی برجسته اجرا شده است که هر یک در داخل چارچوپ مستطیل شکلی قرار گرفته اند.