***2
شیر تنها ماده شناخته شده در طبیعت است که می تواند نیاز بدن را به طور کامل و متعادل تامین کند. ترکیبات عمده شیر را آب، چربی، پروتئین، لاکتوز (قند شیر)، ویتامین ها و مواد معدنی تشکیل می دهند. به علت هضم آسان، این ماده همواره در رژیم تغذیه ای بیماران قرار داشته و مصرف آن در برنامه غذایی روزانه بیشتر افراد جامعه توصیه می شود .
تعریف شیر
مطابق استاندارد شماره 1756: منحصرا به ترشح معمولی و طبیعی پستان اطلاق می شود که از یک یا چند روش به دست آمده و به آن چیزی اضافه یا از آن چیزی کم نشده است .
مطابق تعریف کدکس: شیر محصولی است که از غدد پستانی گاو ماده شیرده، چند روز بعد از زایش خارج می شود، مشروط بر این که آن گاو سالم باشد، تغذیه آن مناسب باشد، چیزی به شیر اضافه یا کم نشده باشد و حاوی آغوز یا کلستروم نباشد .
***3
برخی افراد سودجو، برخی مواد میکروب کش، سود، آب اکسیژنه و یا جوش شیرین و... را به شیر اضافه می کنند تا بار میکروبی شیر را پایین بیاورند و شیرشان را به شاخص های دریافت نزدیک کنند. دامداری های صنعتی کمتر اقدام به تقلب می کنند، بیشتر شیرجمع کن ها و دلال های شیر این تقلبات را انجام می دهد. خیلی از شیرهایی که توسط مسوولین برگشت داده می شود توسط دلالان با قیمت پایین خریداری می شود و آنها با اضافه کردن سود، جوش شیرین و... بار میکروبی آن را به طور مصنوعی پایین می آورند و آن را با قیمت های بالاتر می فروشند.
البته در حال حاضر روش های زیادی برای مشخص شدن تقلبات وجود دارد مثلا اگر کسی به شیر جوش شیرین اضافه کند با تست جوش می شود متوجه شد و اگر از ترکیبات سوءاستفاده کنند، باعث بالا رفتن نقطه انجماد شیر می شود. البته شناسایی برخی از تقلبات دشوار است. چون در حال حاضر تقلبات مضاعف و گاهی بیشتر صورت می گیرد. طوری که گاهی حتی با تست جوش نمی شود وجود جوش شیرین را تشخیص داد .
روش های زیادی برای تشخیص تقلبات در شیر شناسایی شده است، که سعی شده روش هایی که در این جا شرح داده می شود، ساده و سریع باشد، باشد که مورد استفاده ی مسوولین قرار گیرد .
***4
تقلبات در شیر و روش های تشخیص آن:
1 مواد خنثی کننده
مواد خنثی کننده مانند: آب آهک، هیدروکسید سدیم، کربنات سدیم یا بی کربنات سدیم (جوش شیرین) که به طور کلی ممنوع است به شیر افزوده شود .
شیر آلوده و فاسد در اثر حرارت لخته شده و تبدیل به دو فازمایع و فازدلمه می گردد که این عمل به علت بالا رفتن مقدار اسیدهای آلی سنتزشده توسط میکروب های آلوده کننده شیر می باشد. برای پوشاندن عیب و فساد شیر، مقداری جوش شیرین به شیر فاسد می افزایند که موجب خنثی شدن اسیدهای حاصله از میکروب ها شده و به این ترتیب شیر در اثر حررات لخته و دلمه نمی شود و فساد آن مخفی می ماند. در حالی که سایر مواد مضر حاصل از میکروب ها ممکن است فعال باقی مانده و مصرف شیر آلوده اختلالاتی را به وجود آورد .
روش تشخیص :
*- تست رزالیک اسید (تست سودا): 5 میلی لیتر شیر را در یک لوله ی آزمایش ریخته و سپس به آن 5 میلی لیتر الکل و 4 تا 5 قطره رزالیک اسید می افزاییم اگر رنگ شیر به زرد متمایل به قرمز تغییر یافت، دلالت بر آن دارد که در شیر مواد خنثی کننده وجود دارد .
*- تست جوش: (برای تشخیص وجود جوش شیرین )
CH3CHOHCOOH+NHCO3
جوش شیرین اسید لاکتیک
CH3CHOHCOO_N++H2CO3
اسید کربنیک لاکتات سدیم
افزون جوش شیرین به شیر باعث می شود که با اسید لاکتیک که اسیدتیه شیر را تشکیل می دهد ترکیب شده و نمک و اسید کربنیک ایجاد کند که ترشیدگی شیر را می پوشاند اما در اثر جوشاندن شیر تقلبی اسید کربنیک تجزیه شده و CO2 خارج می شود .
در اثر جوشیدن
H2CO3 H2O+CO2
در نتیجه اسیدیته بعد از جوش افت می کند که اگر اختلاف اسیدیته قبل و بعد از جوش بیش از یک درجه دورنیک باشد، شیر تقلبی محسوب می شود .
*-اندازه گیری خاکستر قلیایی: 20 میلی لیتر شیر را در یک کروزه ی چینی ریخته و بر روی حرارت می گذاریم تا آب آن تبخیر شود، سپس آن را در کوره میگذاریم تا بسوزد.خاکستر را در 10 میلی لیتر آب مقطر حل می کنیم . سپس با اسید کلریدریک دسی نرمال (ار. نرمال) در حضور فنل فتالئین به عنوان معرف تیتر می کنیم. اگر حجم مصرفی اسید به 2/1 میلی لیتر رسید، نتیجه می شود که در شیر مواد خنثی کننده وجود دارد
***5
2 هیدروژن پراکسید (آب اکسیژنه ):
افزودن آب اکسیژنه به شیر باعث کند شدن رشد باکتری های شیر شده و ترش شدن شیر را به تعویق می اندازد .
روش تشخیص
*- 5 میلی لیتر شیر را در لوله ی آزمایش ریخته و به آن 5 قطره پارافنیل دی آمین می افزاییم و سپس آن را به خوبی هم می زنیم، اگر شیر به رنگ آبی تغییر کرد به شیر، هیدروژن پراکسید افزوده شده است.
*- 1 میلی لیتر از شیر مشکوک و یک میلی لیتر از شیر خام را به یک میلی لیتر محلول گایاکل در یک لوله ی آزمایش ریخته و به خوبی مخلوط می کنیم، در صورتی که آب اکسیژنه به شیر اضافه شده باشد، در مدت کوتاهی رنگ شیر صورتی می شود .
***6
3 فرمالین (فرم آلدئید ):
فرمالین جزء مواد بازدارنده ی رشد میکروب ها میباشد که می تواند شیر را برای مدت طولانی نگه دارد .
روش تشخیص
*- 5 میلی لیتر از شیر مشکوک و معادل آن آب را در یک لوله ی آزمایش می ریزیم و 3 تا 4 میلی لیتر اسید سولفوریک غلیظ را به آن اضافه می کنیم. سپس دو قطره کلرور 5/2 درصد به محلول افزوده و پس از مخلوط کردن تا نقطه جوش حرارت می دهیم. ظاهر شدن رنگ بنفش نشان دهنده ی وجود فرمالین در شیر است .
*- ظهور رنگ بنفش در فاز چربی در روش ژربر می تواند به دلیل افزایش فرمالین به شیر خام باشد .