***3
انواع پنجره ها:
قمریّه و قندلیه:
¢این پنجره ها پوششهایی از سنگ یا گچ مشبک یا چوب خراطی شده با شیشه های رنگین دارند. پنجره های قندلیه به دو صورت بنا می شد: در پنجره های قندلیه ساده ، یک جفت پنجره مستطیلی با دو آستانه مستوی یا قوسی ، به نام پنجره های دوقلو، در کنارهم ساخته می شدودربالای هریک پنجره ای دایره یا بیضی شکل ، به نام قمریّه ، تعبیه می گردید
¢جام خانه:
چون بخش عمده ای از سطوح جانبی اکثر حمام ها داخل زمین بود لذا نور آفتاب از طریق نورگیرهای سقفی و یا پنجره های زیر طاق وارد فظای حمام میشد.
در مواقعی که روشنایی کافی نبود نور داخل حمام توسط چراغ دستی تامین میشد
این دایره پر از نور و ترنج تزئینی دورش در بیشتر قسمت‌های حمام تکرار شده تا روشنایی و نور حمام را تامین کند
در پنجره های قندلیه مرکب بیش از دو پنجره ، با قوس یا بدون قوس ، در کنار هم ساخته می شد و در بالای آنها پنجره های دایره ای یا بیضی در دو ردیف ، در ردیف پایین دو پنجره و در ردیف بالا یک یا چند پنجره ، قرار می گرفت . غالباً قمریّه های منفردِ دایره ای شکل ، در دیوار قبله و بالای محراب تعبیه می شد. نمونه ای از این نوع پنجره ها را می توان در دیوارهای مسجد الازهر و مسجد سلطان حسن مشاهده کرد.
اینجا سقف حمام است. اینها همان نورگیرهایی هستند که روشنایی حمام را تأمین می‌کنند. بعضی از این گنبدهای پر از شیشه که به آنها «جام خانه» می‌گویند، طوری ساخته می‌شدند که قابل جابه‌جا شدن باشند. تا وقتی گرمای حمام بیش از حد تحمل شد، آنها را کنار بکشند و با تخلیه بخار و گرما دمای حمام تنظیم شود
***4
شباک
هوای متغیر ایران،آفتاب تند ، بادو طوفان، گردوغبار و عقاید خاص مذهبی هم ایجاب می کرده است که ساختمان علاوه بر در و پنجره و روزن پرده ای یا شباکی برای حفاظت درون بنا داشته باشد.
درون ساختمان با روزن ها پنجره های چوبی یا گچی یا پرده محفوظ شده و بیرون انرا با شبکه ای سفالی یا گچی می پوشاندند
مشربیه:
نوعی پنجره بیرون آمده چوبی به نام مشربیه نیز در طبقه های فوقانی ساختمانهای مسکونی ، بویژه در مواردی که نمای ساختمان به سمت گذر عمومی بود، نصب می شد که تمام سطوح آن چوبی و غالباً بر کل پا(کنسول ) هایی چوبی متکی بود. از آنجا که در بیشتر موارد سطح بازشو این پنجره ها مشبک بود، افراد از داخل اتاق ، بدون آنکه دیده شوند، به بیرون اشراف داشتند .
***5
معمولترین نوع پنجره در معماری ایران ، پنجره های دو لته (دو لنگه ) یا چند لته بود که هر لته آن غالباً روی یک پاشنه و یک میله چوبی در بالا و پایین می چرخید. در پنجره های چند لنگه ، گاهی یک یا چند لنگه را به صورت ثابت و شماری از لنگه ها را به صورت بازشو می ساختند ، گونه ای از پنجره ها را نیز به صورت قدی و از سطح کف اتاق یا اندکی بالاتر می ساختند که به در پنجره معروف اند. بسیاری از پنجره های اتاقهای اصلی را به این صورت می ساختند تا هنگامی که روی زمین می نشستند، بتوانند فضای بیرون را ببینند. برخی از این گونه در پنجره ها درِ ورودی اتاق نیز بود. در نواحی کویری غالباً اندازه و نوع اتاقها را با تعداد در یا در پنجره های آن (سه دری ، پنج دری و مانند آن ) مشخص می کردند. ارسیها معمولاً یکی از اضلاع چهارگانه اتاق را تشکیل می داد و از کف اتاق تا سقف ادامه پیدا می کرد. سطح پنجره های ارسی غالباً از شبکه های چوبی با نقشهای هندسی بسیار ظریف و زیبا به صورت گره سازی یا قواره بندی و با استفاده از قطعه های شیشه رنگی یا ساده ساخته می شد.
***6
فخر و مدین ( پرو خالی- شبکه های آجری)
گاهی حصار و باره باغها و اماکن مذهبی را مشبک میساختند تا ازبیرون درون زیبای ان را بتوان نگریست،این گونه دیوارها را با قطعات گل پخته به اشکال هندسی و غیر هندسی می ساختند. و چون در فواصل انها حفره هایی پدید می امد می کوشیدند که شکل و هیبت سوراخ ها نیز زیبا باشد. مانند دیوار باغهای دوسوی چهار باغ اصفهان .
***7
دروازه مهریز یزد کهن ترین در از آثار آغاز اسلام به جای مانده است.این در با سه در دیگر برای چهار دروازه یزد توسط یک آهنگر هنرمند اصفهانی ساخته شده در گذشته این در یک لته و چوبی بود که روی آن پاره های آهن نقشینی کوبیده بودند ، و اغلب تیر اندار و تیر کمان داشت.
با توجه به این که از روزگار هخامنشیان و ساسانیان، معماری پارسی و پارتی در و پنجره ای باز نمانده است.
تنها این را می دانیم که شاهان هخامنشی برای پوشش از چوب سرو و کاج در مصرف در و پنجره استفاده می کردند، حتی زر و سیم عاج و مصالح تزیینی دیگر هم در آرایش در و پنجره مصرف زیاد داشته است.
بی تردید این دروازه ها نیز درهای سنگین دولته و شاید آهنین و زرکوب و سیمکوب داشته اند.